Sound is sight – column Cilia Erens

Instructie voor het lezen van deze column: Cilia Erens heeft speciaal voor deze column een geluidslandschap samengesteld. Voor de beste lees- en luisterervaring, zet een koptelefoon op, druk hieronder op play en begin met lezen.

Een ware earopener

Ieder jaar luisteren sinds 2003 eerstejaars studenten van de Nederlandse Filmacademie tijdens mijn gastcollege de ‘Hoorbare Ruimte’ naar het Mr. Visserplein pal naast het gebouw. 10 Minuten lang, geblinddoekt, op een klapstoel. Zwijgend lopen we na afloop zonder blinddoek terug naar het leslokaal en tellen het aantal ruimtes dat we onderweg buiten en binnen passeren, ruimten die pas telbaar zijn als we ze kunnen horen. Stil staan we op elkaar gepakt geconcentreerd te luisteren naar het stijgen van de lift in de liftschacht, naar tegen elkaar schurende jassen, naar een onderdrukte lach of een paar kraken uit de vloer onder ons, naar een collectieve stilte. Eenmaal binnen barst iedereen los over hun angst in het begin, over motoren die over tenen leken te rijden, over rammelende fietsen en tikkende stoplichten, over tot dan toe verborgen aspecten van hoe het leven zich voor hen uitdrukt in geluid. Voor de meesten van de 1000 studenten die inmiddels op de klapstoelen gezeten hebben zijn die 10 minuten een earopener.

Met mijn planologie opleiding als achtergrond luister ik vaak naar de stad. Naar de humane stad als ik luister naar de kleinschalige geluiden van de Nieuwmarktbuurt, naar de muzikale stad als ik over het Weesperplein fiets midden tussen de autobanden, ratelend over de trambanen. ‘Random Rhythms’ ben ik dat klankpatroon gaan noemen. Het zijn stedelijke geluiden die me soms laten verstillen. Ze zijn altijd aanwezig, maar voor velen onopgemerkt.

Globalisering in China vastgelegd in geluid

Ook in China ontdekte ik tijdens mijn luisteronderzoek ‘Time Lapse China 1986-2015’ aspecten van de ‘verborgen stad’. Na mijn eerste onderzoek in 1986, ging ik na 29 jaar weer terug om weer opnieuw via een speciale opname-techniek 3-dimensionaal geluid op te nemen van Chinese steden die in superkorte tijd massaal en exponentieel zijn gegroeid.

Weer opnieuw stond ik op een stoeprand in Chengdu, in 1986 nog een stad met 100.000 inwoners, nu uitgegroeid tot een miljoenen-metropool. Ik stond weer in dezelfde hoofdstraat vlak bij het Centrale Plein met het torenhoge standbeeld van Mao. Hoorbaar was de immense stadsruis, waren de massale verkeersstromen van laag frequente verbrandingsmotoren, het uniforme geluid van globalisering.

Verdwenen was een hele bovenlaag van massaal rinkelende fietsbellen, verborgen in de tijd, weggestopt in het (onder)bewuste geheugen van miljoenen Chinezen, ouder dan 30 jaar. Zo snel ging de verandering. Als ik op mijn koptelefoon luister naar het geluid van die straat in Chengdu in 1986, heb ik het gevoel alsof ik in een tijdmachine ben gestapt naar een ander tijdperk.

Maar tegelijkertijd ontdekte ik vorig jaar, luisterend in die straat en in andere steden die ik weer bezocht, nóg een verborgen aspect van stedelijk China. Dat veel auto’s elektrisch waren net als het merendeel van de (verplicht omgebouwde) brommers en scooters, hoe oud ze ook waren, hoorde ik pas in stille zijstraten: banden over asfalt, conversaties tussen de bestuurder en de persoon achterop, het piepen van de remmen. Het straatleven in al zijn variaties klonk ineens helder, alsof er ‘gaten’ in het verkeersgeluid zaten.

Wat ligt er verborgen in de klank van stedelijk China in de nabije toekomst? Een druk zoeven van drones en helikopters boven volle straten met e-verkeer? Alweer kan ik niet wachten om de veranderingen te beluisteren en in 3D geluid op te nemen.