Blog van Cilia Erens
Tijdens HF 2016 maakte ik The Encounter mee, een solo-voorstelling van Simon McBurney die primair beleefd werd via hoofdtelefoons. Ik luisterde naar een toneelstuk dat gebracht was als ‘experience’ door het gebruik van ‘binauraal’ opgenomen geluid, gemixed met stereogeluid, waaronder muziek. Maar de deels voorgeprogrammeerde stem vormde de leidraad.
Aangezien ik zelf uitsluitend met binauraal opgenomen onbewerkt omgevingsgeluid werk, kostte het me tijd om te wennen, om te aksepteren dat ik gedwongen werd te luisteren naar tekst, naar de betekenis van het woord, verpakt in een 3D geluidswereld op de koptelefoon. De ‘binaurale’ grappen van de acteur aan het begin van het stuk vond ik verschrikkelijk, maar toen ik merkte hoe hilarisch de zaal reageerde op die gefluisterde zinnen direkt in ieders gehoorgang via de hoofdtelefoon, begon ik te begrijpen dat het niet anders kon. Eerst moest het toneelpubliek gewend raken aan deze onbekende vom van theatraliteit.
Eén van de mooie elementen vond ik de visuele soberheid van het toneelbeeld ten opzichte van het sound design. Het visuele was onderdeel gemaakt van een geluidsdramaturgie, waarin elk zichtbaar onderdeel volledig werd uitgebuit. Dat was zo consequent gedaan en zo mooi opgebouwd dat het simpele afdoen van de pet van Simon McBurney ergens halverwege het stuk al weer een theatrale lading gaf aan het vervolg zonder pet.
De visuele middelen waren minimaal: de petflessen met water, die lang niet allemaal gebruikt werden, maar die, leeggegoten vlakbij de microfoon, in de geluidsbeleving op de hoofdtelefoon een prachtige heldere klank opriepen; het glas, door de acteur stukgegooid op de toneelvloer, dat uit elkaar spatte en dat gevaar bleef uitstralen in de context van het verhaal dat hij vertelde zonder dat die glassplinters visueel veel aandacht kregen; de ‘dummy head’ op het statief in het midden van de toneelvloer, die op 2/3 van het toneelstuk diagonaal gedraaid werd waardoor de contouren van de neus zichtbaar werden; het draaien van McBurney’s eigen hoofd in dezelfde richting; de prachtige geluid-absorberende achterwand die een eigen leven ging leiden via licht en beweging zonder dat het een op zichzelf staand lichtspel werd…
Bij The Encounter vond ik de menging van ‘binauraal’- en stereo geluid en de manier waarop met afstanden tussen geluidsbronnen werd gespeeld knap. Ik heb de voorstelling beleefd in klankcircels om me heen, van heel dichtbij tot heel ver. De plaatsing en de combinatie van de gekozen klanken intensiveerden de vertelling. Maar het bleef toneel door de tekst waar alles aan opgehangen werd.
In het enige theaterstuk dat ik gemaakt heb – ‘Silencer, over de stilte van het zwijgen’ (2005) – werkte ik ook met een theatrale geluidsdramaturgie. Maar op de hoofdtelefoons van het publiek klonk alleen maar puur omgevingsgeluid, door mij ‘binauraal’ opgenomen, zonder toegevoegde stem. En het waren de theaterbezoekers zelf die performden, zittend aan gedekte tafels op de toneelvloer en in stilte etend, als onderdeel van een geluidschoreografie gebaseerd op ‘collectieve stilte’.
Voor mij was Silencer één van de vele grensvormen waarin door mij opgenomen ‘binauraal’ geluid als interdisciplinair medium te vertalen valt. Het was dan ook boeiend om nu een theatermaker met deze geluidstechniek toneel te zien/ horen maken.
Ook hier genoot ik van de specifieke eigenschappen van geluid: geluid impliceert tijdsduur. Ik had, gezeten op rij twee in de uitverkochte Grote Zaal, nog wel veel langer in de stilte van de Amazone-regens willen blijven zitten.
©Cilia Erens 2016
’The Encounter’, een solo van Simon McBurney, geinspireerd op de roman ‘Amazon Beaming’ van Petru Popescu.
http://www.hollandfestival.nl/nl/programma/2016/the-encounter/
toneelbeeld achteraf